Η Σαμοθράκη της ιστορίας

Το νησί των "Μεγάλων Θεών
Τα Καβείρια Μυστήρια
Οι αρχαιολογικοί θησαυροί
Η λεηλασία του αγάλματος της Νίκης
Το αγνοημένο Ολοκαύτωμα του 1821
Οι Πέντε Νεομάρτυρες και οι 999 εκκλησιές της
Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
 
«Αναχθέντες ουν από της Τρωάδος ευθυδρομήσαμεν εις Σαμοθράκην, τη δε επιούση εις Νεάπολιν…». Πράξεις Αποστόλων 16,11
Η γνωριμία με τη Σαμοθράκη, είναι στην κυριολεξία μια βαθιά βουτιά, είτε στην ιστορία, είτε στα πεντακάθαρα νερά του Θρακικού πελάγους.Όπως και να το δει κανείς, η Σαμοθράκη χιλιάδες χρόνια τώρα, ασκεί μια μυστηριώδη έλξη στους επισκέπτες της, που περιπλανώνται στα βουνά, στους καταρράκτες με τις βάθρες, στους αρχαιολογικούς χώρους, στις παραλίες και στους 12 και πλέον γραφικούς οικισμούς της.
Για πολλούς Νεοέλληνες, αποτελεί ιστορικά και τουριστικά terra incognita αν και πρόκειται για τόπο με πλούσια και ενδιαφέρουσα ιστορία, αλλά και τουριστικό προορισμό από τους πλέον ενδιαφέροντες που διαθέτει σήμερα η χώρα μας. Απλά είναι ένα νησί αδικημένο, αφού παραμένει εκτός των σχεδιασμών των μεγάλων τουριστικών γραφείων της Ευρώπης, που διακινούν μαζικά τους τουρίστες, αλλά και εκτός του ενδιαφέροντος των συμπολιτών μας, που δυστυχώς εξακολουθούν να αγνοούν την ιστορία της πατρίδας τους.
*Η Χώρα, πρωτεύουσα της Σαμοθράκης


Η Σαμοθράκη είναι ένα νησί, που διαθέτει ένα επιβλητικό βουνό, μοναδικούς αρχαιολογικούς χώρους και μύριες όσες ομορφιές, μαζί με απέραντη και ενδιαφέρουσα ιστορία.
Το όρος Σάος, που δεσπόζει στο Θρακικό Πέλαγος, που το διασχίζουν εκατοντάδες δελφίνια, με την κορυφή Φεγγάρι, (βλέπει κανείς από τη κορυφή του τη Λήμνο, την Ίμβρο και την Τροία) κυριαρχεί σε ολόκληρο το ελλειψοειδές νησί. Είναι το ψηλότερο βουνό του Αιγαίου με υψόμετρο 1611 μέτρα. Στην κορυφή του κατά τον Όμηρο, υπήρχε ο θρόνος του Ποσειδώνα, απ’ όπου ο θεός της θάλασσας, παρακολουθούσε τις μάχες του Τρωικού Πολέμου.
Ο περίπλους του νησιού είναι περί τα 30 ναυτικά μίλια. Η Σαμοθράκη απέχει από την Αλεξανδρούπολη περίπου 2,5 ώρες με το οχηματαγωγό-επιβατηγό πλοίο. Η επιφάνειά της ανέχεται σε 185 τετρ. χιλμ. Είναι ασυνήθιστα πλούσιο σε νερά, νησί.

ΤοΑρχαιολογικό Μουσείο Σαμοθράκης
Βουτιά στην ιστορία…
Οι πρώτοι κάτοικοί της ήταν κατά τον Ηρόδοτο, Πελασγοί, που κληροδότησαν στους επόμενους κατοίκους τις μυστηριακές τελετές.
Από τα λιγοστά στοιχεία που είναι σήμερα διαθέσιμα μπορούμε να εικάσουμε, ότι η Σαμοθράκη άρχισε να οικίζεται από το τέλος της 4ης π.Χ. χιλιετίας, με πρώτο ίσως οικισμό στην σημερινή τοποθεσία Μικρό Βουνί, στο δρόμο από την Καμαριώτισσα προς τη Χώρα. Ο ίδιος οικισμός ακμάζει και κατά την πρώιμη εποχή του Χαλκού (3.200-1.800 π.Χ.) αλλά και κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού (1.800-1.600 π.Χ.).
Περί το 700 π.Χ. στο νησί κατέφθασαν άποικοι από την Σάμο. Για το λόγο αυτό ο Όμηρος χρησιμοποίησε για το νησί την ονομασία Θρακική Σάμος. Το όνομά του νησιού προέρχεται από τη σύνθεση της ομηρικής λέξης «σάμος» που σημαίνει «ύψος» και Θράκη, δηλαδή σημαίνει «υψηλή Θράκη».
Ο 7ος και ο 6ος π.Χ. αιώνας είναι η εποχή ακμής των ελληνικών αποικιών στα νησιά και κατά μήκος των ακτών του Βορείου Αιγαίου, της Προποντίδας και του Ευξείνου Πόντου. Από το 340 π.Χ. η Σαμοθράκη πέρασε στην επιρροή του βασιλείου των Μακεδόνων, γεγονός που συνδυάστηκε και με την παρουσία στα Καβείρια Μυστήρια του Φιλίππου Β΄ όπου κατά την παράδοση γνώρισε την Ολυμπιάδα και την έκανε σύζυγό του. Την ίδια εποχή χτίστηκαν και πολλά επιβλητικά κτίρια. Αλλά και οι Πτολεμαίοι αργότερα, διατήρησαν στενές σχέσεις με τη Σαμοθράκη. Ειδικότερα μάλιστα η βασίλισσα Αρσινόη έχτισε το μεγαλύτερο σωζόμενο κυκλικό κτίριο της αρχαιότητας.
Ο μεγάλος γραμματικός της αρχαιότητας ο Αρίσταρχος (216-144 π.Χ.) που διηύθυνε την Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη και εξέδωσε τον Όμηρο με ερμηνευτικά σχόλια είχε γεννηθεί στη Σαμοθράκη.

*Το Ιερό των Μεγάλων θεών, συνδεδεμένο με τα Καβείρια Μυστήρια
Τα Καβείρια Μυστήρια
Το γεγονός όμως που κατέστησε τη Σαμοθράκη διάσημη και άκρως δημοφιλή στον αρχαίο κόσμο και ένα από τα μεγαλύτερα θρησκευτικά κέντρα, ήταν τα Καβείρια Μυστήρια. Εδώ μυήθηκαν οι μεγαλύτερες προσωπικότητες της αρχαιότητας. Πυκνό σκοτάδι μυστηρίου, καλύπτει τις εκδηλώσεις αυτές, αφού οι μυημένοι, με φοβερούς όρκους και δοκιμασίες, κρατούσαν το στόμα τους κλειστό για τα δρώμενα στο χώρο αυτό, στο Ιερό των Μεγάλων Θεών, που σήμερα αποτελεί τον κύριο αρχαιολογικό χώρο της Παλαιάπολης, έξι χιλμ. βορειότερα από το λιμάνι της Καμαριώτισσσας. Ένας χώρος μοναδικής ομορφιάς και σπάνιας υποβλητικότητας, που με το πλήθος και την ποικιλία των κτισμάτων, επιβεβαιώνει την ακτινοβολία που εξέπεμπε στα χρόνια της ακμής του νησιού και των Μυστηρίων του.
Οι Κάβειροι ήταν θεότητες, που η προέλευσή τους είναι αδιευκρίνιστη. Πολλοί κάνουν λόγο για τη σημιτική ή την σανσκριτιτκή τους προέλευση. Ωστόσο περνώντας στη λατρεία των Ελλήνων, απ’ όπου και αν προέρχονταν, απέκτησαν αίγλη και ιστορία.
Ο αρχαιολόγος Δ. Μάτσας, γράφει: «Μία μόνο φιλολογική πηγή από τα ελληνιστικά χρόνια μας παραδίδει τα ονόματα των «Καβείρων» της Σαμοθράκης, που προφανώς αντιστοιχούν στα κρυφά ονόματα των Μεγάλων Θεών των Μεγάλων Θεών: Αξίερος, Αξιόκερσα, Αξιόκερσος και Κασμίλος, οι οποίοι, ήδη από τα μέσα του 4ου αιώνος π.Χ. ταυτίστηκαν από τους Έλληνες με τη Δήμητρα, την Περσεφόνη, τον Άδη και τον Ερμή και συνδέθηκαν με το θάνατο και τη μεταθανάτια ζωή. Η Αξίερος (ή η Αξιόκερσα) αποτελούσε το κεντρικό πρόσωπο της λατρείας, μια «Μεγάλη Μητέρα» και είχε χαρακτηριστικά όμοια με αυτά της Κυβέλης. Η «Μεγάλη Μητέρα» ήταν ορεισίβια θεότητα που λατρευόταν σε ιερούς βράχους, όπου της πρόσφεραν θυσίες. Ακόμα, μαρτυρούνται λατρείες της Αφροδίτης και της Εκάτης. Ο τέταρτος Κάβειρος (Κασμίλος ή Καδμίλος) ένας ιθυφαλλικός θεός της γονιμότητας, προσκολλημένος στη Μεγάλη Μητέρα και ίσως υποταγμένος σε αυτή σύζυγος».
Πάντως το Ιερό των Μεγάλων Θεών ήταν προσιτό και στους αμύητους επισκέπτες, ενώ στα μυστήρια αυτά μπορούσαν να μυηθούν άνθρωποι κάθε εθνικότητας, ελεύθεροι ή δούλοι.
Σήμερα οι ελάχιστοι δωρικοί κίονες του Ιερού, και τα υπολείμματα των θεμελίων του μαζί με άλλα ευρήματα, μας δίνουν μια εικόνα του μεγαλοπρεπούς κτίσματος, που χρησίμευε για τον ανώτερο βαθμό των μυήσεων στα Καβείρια Μυστήρια, που ονομάζονταν «εποπτεία». Ο πρώτος βαθμός ονομάζονταν «μύησις».
Οι μυστηριακές τελετές, που γίνονταν νύχτα με το φως των πυρσών, περιλάμβαναν θυσίες και μετά ακολουθούσαν τα συμπόσια. Αυτές οι περιώνυμες τελετές, αφού πέρασαν ένα στάδιο παρακμής φαίνεται να έσβησαν οριστικά, περί τα τέλη του 4ου μ. Χ.
Η Σαμοθράκη κατονομάζεται (με τα σημερινά γεωγραφικά δεδομένα) στις Πράξεις των Αποστόλων, ως το πρώτο ευρωπαϊκό έδαφος, που πάτησε ο Απόστολος Παύλος το 49 μ.Χ. κατευθυνόμενος προς τη Ρώμη αφού εγκατέλειψε από την Τρωάδα, την Ασία. Το επόμενο λιμάνι της Νεάπολης είναι στην περιοχή της σημερινής Καβάλας- Φιλίππων.
Στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, πολλές φορές το νησί χρησιμοποιήθηκε για την εξορία πολιτικών και θρησκευτικών αντιπάλων των κρατούντων. Δέχτηκε κατά καιρούς επιθέσεις πολλών ξένων επιδρομέων (Σλάβοι, Σαρακηνοί, πειρατές κ.λπ.). Καταλήφθηκε από τους Σταυροφόρους, όταν έπεσε σ’ αυτούς η Βασιλεύουσα, επανήλθε στους Βυζαντινούς, αλλά τελικά κατελήφθη περί το 1430 από τους Γενουάτες της οικογένειας των Gatilousi, πέρασε για ένα μικρό διάστημα στην κατοχή των Ρώσων και τελικά περιήλθε στους Οθωμανούς το 1479.
Οι Gatilousi που ήθελαν να ελέγχουν τις θαλάσσιε οδούς, την οχύρωσαν συστηματικά με πύργους και οχυρωματικά έργα, πολλά από τα οποία σώζονται έως σήμερα.
Η ιστορία των ανασκαφών
Η Σαμοθράκη βρέθηκε από πολύ νωρίς στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των Ευρωπαίων αρχαιολόγων αλλά και των λαθρανασκαφέων.
Η πρώτη επίσημη ανασκαφή, αναφέρεται ότι έγινε το 1854 από τους αρχαιολόγους Ernst Otto Blau και Konstantin Shclottmann.
Ακολούθησε το 1858 ο Alexander Conze από την Αυστρία.
Μετά την κλοπή του αγάλματος της Σαμοθράκης ο Ναπολέων Γ΄ έστειλε στο νησί αρχαιολογική αποστολή με επικεφαλής του Goustave Deville και Ernest George Coquant το 1866.
Νέες ανασκαφές έγιναν το 1873 και το 1875 από τον Alexander Conze.
Ο Γάλλος διπλωμάτης Charles Champoisseau που έκλεψε το 1863 τη Νίκη επανήλθε στο νησί το 1879 για να πάρει τη βάση του και το 1891, για να βρει την κεφαλή του αγάλματος, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Το 1923 έγινε ανασκαφή από γαλλο-τσεχική αρχαιολογική αποστολή, που επαναλήφθηκε το 1927.
Από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 άρχισαν συστηματικές ανασκαφές από τους Αμερικανούς με επικεφαλής τον K. Lehmann, ο οποίος πέθανε το 1960 και αργότερα τον J. R. McCredie.
Σημαντικό ανασκαφικό έργο στη Σαμοθράκη έχει επίσης να επιδείξει σήμερα και η ΙΘ΄ Εφορία Προϊστορικών Κλασσικών Αρχαιοτήτων.

Ο Γάλλος πρόξενος Σαμπουαζώ
Η κλοπή της Νίκης της Σαμοθράκης
Η μεγάλη όμως ανακάλυψη έγινε το 1863 από τον Charles Champoisseau, γάλλο πρόξενο στην Αδριανούπολη. Αυτός, σε μια ανασκαφή που είχε σκοπό την ανακάλυψη αρχαιοτήτων για τον εμπλουτισμό των γαλλικών μουσείων, βρήκε το περίφημο άγαλμα της Νίκης της Σαμοθράκης, που το μετέφερε στη Γαλλία και σήμερα κοσμεί το Μουσείο του Λούβρου.
Οι κάτοικοι της Σαμοθράκης, που πολλές φορές ζήτησαν την επιστροφή της Νίκης στο νησί τους, αλλά δεν βρήκαν ανταπόκριση από την Πολιτεία και τους διάφορους φορείς, αφηγούνται ότι στη δεκαετία του ’50 είχε βρεθεί και το ένα χέρι της Νίκης, που εστάλη και αυτό στο Παρίσι για να συμπληρωθεί το εξαιρετικής τέχνης άγαλμα.
Απλώς οι Γάλλοι, όταν στις αρχές της δεκαετίας του ’50 χτίσθηκε το Μουσείο, έστειλαν… πεσκέσι ένα γύψινο ομοίωμά του σε φυσικές διαστάσεις, που είναι εκτεθειμένο εκεί, μαζί με τα άλλα σπουδαία ευρήματα.
Ο Champoisseau όταν βρήκε το περίφημο άγαλμα ανέφερε στο Και Ντ’ Ορσέ το 1863: «Σήμερα ακριβώς διενεργώντας ανασκαφές βρήκα ένα άγαλμα της φτερωτής Νίκης… Είναι λαξεμένο με τέτοια τέχνη, που δεν την ξεπερνάει κανένα από τα ωραία ελληνικά έργα. που γνωρίζω, ούτε τα γλυπτά της Απτέρου Νίκης, ούτε οι καρυάτιδες του Ερεχθείου. Οι πτυχές του φορέματος είναι οι πιο μαγευτικές. Είναι σαν από μαρμάρινη μουσελίνα, που ο άνεμος την κολλά πάνω στη ζωντανή σάρκα».
Το άγαλμα αυτό έχει ύψος 2,45 μ. Θεωρείται ότι αποτελεί αφιέρωμα του Ρόδιου ναυάρχου Εύδαμου για την νίκη του επί των δυνάμεων του Αντίοχου Γ΄ στις ναυμαχίες της Σίδης και της Μυονήσου το 190 π.Χ. Θεωρείται έργο του Ρόδιου γλύπτη Πυθόκριτου.


Η Νίκη στο Λούβρο
Ο Γάλλος πρόξενος Champoisseau, τα χρόνια εκείνα, φαίνεται πως είχε βάλει ως σκοπό του να ανακαλύψει ελληνικούς αρχαιολογικούς θησαυρούς και να τους λαφυραγωγήσει.
Από διπλωματικά έγγραφα (π.χ. της 9ης Αυγούστου 1862) ο Champoisseau που τότε υπηρετούσε στην Αδριανούπολη, αποδεικνύεται ότι είχε μεταβεί στην παραλιακή πόλη Αίνο, όπου η κυβέρνησή του είχε συστήσει ταχυδρομική γραμμή (ιππήλατη). Η Αίνος τότε ήταν το πλησιέστερο λιμάνι για τη Σαμοθράκη.
Για τον πρόξενο αυτόν, υπάρχει και ένα άλλο έγγραφο του υποπρόξενου στη Φιλιππούπολη Γ.Δ. Κανακάρη, ο οποίος (15 Ιουλίου 1864) ανέφερε μεταξύ άλλων ότι «χθες ανεχώρησε μετά της οικογενείας του και ο υποπρόξενος της Γαλλίας κ. Champoisseau με εντολήν όπως επισκεφθεί τα μεσημβρινά παράλια της Θράκης μέχρις Καβάλας και υποβάλη εις την Κυβέρνησίν του Γενικήν Έκθεσιν περί της καταστάσεως των μερών εκείνων. Η απουσία του θέλει διαρκέσει τρεις μήνας».
Δηλαδή εντεταλμένος από την κυβέρνησή του να… αλωνίζει στην υπόδουλη Θράκη!

Ο Νικόλαος Φαρδύς
Νικόλαος Φαρδύς: Εισηγητής του ατονικού
Μεγάλη προσωπικότητα της Νεώτερης Ιστορίας της Σαμοθράκης, υπήρξε ο Νικόλαος Φαρδύς.
Γεννήθηκε στο νησί των Καβείρων το 1851 από φτωχή οικογένεια και πέθανε εκεί το 1901, αφού γύρισε πολλά μέρη. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στο νησί. Σε ηλικία 12 ετών πήγε στη Σμύρνη, όπου εργάσθηκε σε έμπορο και ασχολήθηκε με την ψαλτική και τελείωσε τη φημισμένη Ευαγγελική Σχολή της. Το 1879 νυμφεύθηκε την συμπατριώτισσά του Ασανιώ Φραγκομιχάλη, με την οποία απέκτησε έξι παιδιά.
Σπούδασε γιατρός στη Μασσαλία. Αρθρογραφούσε στα περιοδικά «Ανατολή» της Σμύρνης, «Σιών» της Αθήνας, και στις εφημερίδες «Νεολόγος» της Κωνσταντινούπολης και «Έβρος» της Αδριανούπολης.
Τελικά Διορίστηκε δάσκαλος στο Καργκέζε της Κορσικής διδάσκοντας τα παιδιά των Μανια΄των που είχαν ριζώσει εκεί..
Υπήρξε πολυγραφώτατος. Το 1888 έγραψε: "Ύλη και σκαρίφημα της εν Κορσική Ελληνικής παροικίας".


Ένα από τα βιβλία του Νικολάου Φαρδύ
Για την προσφορά του στην Ελληνική παροικία τιμήθηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση με τον Αργυρό Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος. Βραβεύτηκε στο "Ζωγράφειο" διαγωνισμό για την συλλογή λαογραφικού υλικού. Πήρε έπαινο για την μελοποίηση ποιήματος που είχε γράψει για τον Αγ. Ιωάννη τον Δαμασκηνό.
Ο Φαρδύς υπήρξε ο πρώτος που είχε εισηγηθεί την αφαρμογή της ατονικής γραφής. Για το έργο του) «Περί ατόνου και απνευματίστου γραφής» (1889) θεωρείται ουσιαστικά πρόδρομος του μονοτονικού. Στην εποχή του, για τις απόψεις που είχε διατυπώσει, θεωρήθηκε επαναστάτης από το φιλολογικό κατεστημένο. Στο έργο του «Σγόραφας» γράφει τις παρατηρήσεις του για τον μεγάλο σεισμό του 1893. Το έργο του «Το Απολυτήριον του Γυμνασίου Μάθημα ήτοι οδηγός των νέων εισερχομένων εις την Κοινωνίαν» το εκτύπωσε η εφοροδημογεροντία Σαμοθράκης και το όρισε ως Αναγνωσματάριον στη Δημοτική σχολή του νησιού.
Από το 1887 που γύρισε με την οικογένειά του στη Σαμοθράκη, πήρε αρκετές φορές το αξίωμα του Αρχιερατικού Επιτρόπου, ενώ ταυτόχρονα ήταν πρωτοψάλτης στη Μεγάλη εκκλησία Κοίμησης της Θεοτόκου στη Χώρα. Ο Ίων Δραγούμης, έγραψε για το Φαρδύ: "Δυναμώνοντας μέσα του τη συνείδηση του νησιού του, δυνάμωσε το νησί του..."


Ο πίνακας του Βισόν για τη σφαγή
Το αγνοημένο Ολοκαύτωμα των 700 σφαγέντων
Η Επανάσταση του 1821 βρήκε τους κατοίκους της Σαμοθράκης σε αναβρασμό. Ήδη πολλοί κάτοικοί της ήταν μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία είτε από συμπατριώτες τους που είχαν συνδέσμους στην Κωνσταντινούπολη είτε από τον Μητροπολίτη Μαρωνείας Κωνστάντιο και είχαν δημιουργήσει το κατάλληλο κλίμα.
Έτσι το Σεπτέμβριο εκείνης της σημαδιακής χρονιάς για όλο τον Ελληνισμό, οι Σαμόθρακες, μόλις πληροφορήθηκαν πως επαναστάτησε η άλλη Ελλάδα και τα νησιά ξεσηκώθηκαν και εκείνοι, αρνήθηκαν να πληρώσουν φόρους, συνέλαβαν τους Τούρκους άρχοντες και τους απομόνωσαν. Ειδοποίησαν μάλιστα πως «δοσίματα δεν έχουν να δώσουν, μοναχά μολύβι και μπαρούτι».
Η Υψηλή Πύλη διέταξε αμέσως τις στρατιωτικές δυνάμεις της που ναυλοχούσαν υπό τον υποναύαρχο τότε Καρά Αλή στη γειτονική Ίμβρο να καταστείλουν την εξέγερση. Οι Τούρκοι αποβιβάστηκαν στη θέση Μακρυλιές και κατευθύνθηκαν προς την πρωτεύουσα του νησιού τη Χώρα. Οι εξεγερμένοι κάτοικοι πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση, αλλά δεν κατόρθωσαν να απωθήσουν τους Τούρκους, οι οποίοι εισέβαλαν στη Χώρα και έσφαξαν όσους κατοίκους της, δεν μπόρεσαν να καταφύγουν για να σωθούν στα δάση του νησιού.
Αμέσως μετά έβγαλαν κήρυκες και διαβεβαίωσαν ότι πλέον μετά την καταστολή της στάσης, δεν κινδύνευε κανένας. Έτσι άρχισαν να επανέρχονται στα σπίτια τους οι φυγάδες.
Οι Τούρκοι όμως αθέτησαν τις υποσχέσεις τους και συνέλαβαν και τους υπόλοιπους και κατέσφαξαν στη θέση Εφκάς 700 ίσως και περισσότερους άνδρες. Τα γυναικόπαιδα, τα πήραν και τα πούλησαν στα σκλαβοπάζαρα της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης, αλλά και σε άλλες πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η σφαγή αυτή, είναι ένα από τα μεγαλύτερα Ολοκαυτώματα της Επανάστασης του 1821, που παραμένει αγνοημένο ακόμα και από σχολική Ιστορία.
Η λαϊκή μούσα, απαθανάτισε το Ολοκαύτωμα αυτό με ένα λυπητερό δημοτικό τραγούδι:
«Σήμερα είναι Τρίτη και πρωτοσταυρινιά
όπου μας εχαλάσαν οι Τούρκοι τα σκυλιά.
Έπαιρναν τα κεφάλια κι’ άφηναν τα κορμιά
Γέμισαν τα σοκάκια και όλα τα στενά».
Πάντως, πολλά από τα γυναικόπαιδα της Σαμοθράκης που είχαν πουληθεί τότε ως δούλοι εξαγοράσθηκαν από Φιλέλληνες (ιδιαίτερες προσπάθειες είχε καταβάλλει ο Ελβετός Φιλέλληνας Εϋνάρδος, συνιδρυτής αργότερα με τον Γεώργιο Σταύρου της Εθνικής Τράπεζας) και επέστρεψαν στο νησί τους.
Με το Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης συνδέεται και το λεγόμενο «λογχισμένο Ευαγγέλιο».
Πρόκειται για ένα δερματόδετο Ιερό Ευαγγέλιο προερχόμενο από την εκκλησία της Χώρας Σαμοθράκης. Είναι έκδοση της Βενετίας, το 1769, από το Τυπογραφείο του Νικολάου Γλυκέως του εξ Ιωαννίνων.
Τότε, στη σφαγή των κατοίκων της Σαμοθράκης, μεταξύ των θυμάτων ήταν και ένας ιερέας, που κρατούσε το συγκεκριμένο Ευαγγέλιο. Ο Οθωμανός που τον σκότωσε χτύπησε και το Ευαγγέλιο στη μέση ακριβώς, με τσεκούρι ή άλλο θλων όργανο. Γι’ αυτό, δείχνει ότι έχει υποστεί λογχισμό.
Το Ευαγγέλιο αυτό περιμάζεψαν κάποιοι από τους ελάχιστους Σαμόθρακες που είχαν καταφύγει στα βουνά διασωθέντες και το φύλαξαν σε ένα μοναστήρι του νησιού, όπου το ανακάλυψε στις αρχές του περασμένου αιώνα ο Ίων Δραγούμης ο οποίος υπηρετούσε ως πρόξενος της Ελλάδας στο Δεδέαγατς (τη σημερινή Αλεξανδρούπολη). Τότε είχε επισκεφθεί τη Σαμοθράκη γράφοντας το περίφημο πόνημά του για τη Σαμοθράκη.
Ο Ίων Δραγούμης το πήρε και στο έστειλε στην Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, συνοδεύοντας το με μια ιδιόγραφη επιστολή του στην οποία περιγράφει το ιστορικό της ανακάλυψης του «λογχισμένου Ευαγγελίου».
Ο Καρά Αλής βρήκε αργότερα το θάνατο, όταν ο Κ. Κανάρης, εκδικούμενος τη σφαγή της Χίου, ανατίναξε τη ναυαρχίδα του με πυρπολικό.

Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Καμαριώτισσας
Οι Πέντε Νεομάρτυρες
Η παράδοση της Σαμοθράκης, κάνει λόγο για την ύπαρξη 999 εκκλησιών σε όλο το νησί. Αριθμός μάλλον συμβολικός και μεταφυσικός. Ο χιλιοστός ναός, λέει η ίδια παράδοση, είναι γεμάτος θησαυρούς και περιμένει τον άνθρωπο που θα τον ανακαλύψει.
Η παράδοση αυτή δεν είναι εκτός πραγματικότητας. Ένας μελετητής της Σαμοθράκης ο Ε. Αθ. Παπαθανασίου, που περπάτησε όλο το νησί βήμα- βήμα έχει γράψει: «Η παράδοση δεν αποδεικνύεται ανεδαφική: μία υπομονετική καταγραφή, βασιζόμενη σε μια πρόχειρη επισκόπηση του χώρου και την προφορική μνήμη, με σαφώς απογραφικούς στόχους, θα απέδιδε σίγουρα κατάλογο άνω των τετρακοσίων πενήντα εκκλησιών, ερειπωμένων ή μη».
Η θρησκευτικότητα των Σαμοθρακιτών, είναι εμφανής. Το μαρτυρεί και ο Ίων Δραγούμης στο βιβλίο του «Σαμοθράκη» όπου γράφει μεταξύ άλλων:
«…ύστερα οι Μεγάλοι Θεοί απόστασαν και εμπιστεύθηκαν το νησί στο Χριστό και στη θέση τους μπήκαν οι άγιοι με τις εικόνες και ξεφύτρωσαν χίλιες εκκλησιές και παρεκκλήσια στο νησί».


Οι Πέντε Νεομάρτυρες της Σαμοθράκης
Οι Πέντε Νεομάρτυρες της Σαμοθράκης, είναι μια ακόμα δραματική πτυχή της αιματοβαμμένης ιστορίας του πολύπαθου νησιού. Πρόκειται για πέντε έφηβους, που οι Τούρκοι μετά το χαλασμό του νησιού, τους πήραν σκλάβους. Αυτοί αφού αρχικά αναγκάσθηκαν να αλλαξοπιστήσουν, μπόρεσαν μετά από κάποια χρόνια να γυρίσουν στο νησί τους και ειρηνικά να επιδίδονται στις συνήθειες εργασίες τους. Τότε κάποιος τους κατέδωσε στους Οθωμανούς ότι αρνήθηκαν το Κοράνι και επανήλθαν στο Χριστό.
Ο Τουρκαλβανός στρατιωτικός διοικητής τους έφερε στην απέναντι ακτή, στη Μάκρη, κοντά στην Αλεξανδρούπολη και εκεί αφού τους απείλησε με όλες τις φρικώδεις τιμωρίες που προέβλεπε ο Ισλαμικός νόμος για όσους εγκαταλείπουν την πίστη του Αλλάχ, τους Ζήτησε να προσκυνήσουν στο Κοράνι.
Οι πέντε Σαμόθρακες, αρνήθηκαν να το κάνουν. Έτσι άρχισαν τα φοβερά βασανιστήρια. Ο στρατιωτικός διοικητής βλέποντας ότι είναι άκαμπτοι, ζήτησε οδηγίες από τον Βασάχ Εφέντη, που ήταν ιδιαίτερος του Σουλτάνου. Αυτός διέταξε τη θανάτωσή τους. Η θανάτωση όμως δεν ήταν άμεση, γιατί ζητήθηκε ξανά και ξανά από τους πέντε να προσκυνήσουν στο Κοράνι, χωρίς μάλιστα να σταματήσουν οι βασανισμοί που γίνονταν όλο και χειρότεροι.
Τελικά, όταν ο αιμοσταγής βασανιστής είδε και απόειδε ότι οι πέντε Σαμόθρακες ήταν ανένδοτοι έδωσε εντολή και έστησαν στην πλατεία της Μάκρης πέντε αιχμηρά τσιγκέλια, επάνω στα οποία κάρφωσαν ζωντανούς τους ατυχείς Χριστιανούς και τους άφησαν εκεί μέχρι να πεθάνουν. Ήταν 6 Απριλίου 1835.
Οι κάρες και τα τίμια λείψανα των Πέντε Νεομαρτύρων της Σαμοθράκης, που είχαν τα ονόματα Μιχαήλ, Γεώργιος, Θεόδωρος, Μιχαήλ και Γεωργάκης, βρίσκονται στον καθεδρικό ναό της Χώρας στο νησί. Για τους Πέντε Νεομάρτυρες, το 1843 μοναχός Ιάκωβος συνέταξε ειδικά ακολουθία μερίμνη του μητροπολίτη Τραϊανουπόλεως Άνθιμου. Το 1970 συνετάγη και νέα ακολουθία από τον μοναχό Γεράσιμο Μικραγιαννίτη. Η αγιοποίησή τους όμως από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος και το Οικουμενικό Πατριαρχείο έγινε μόλις το 1985 με εισήγηση του σημερινού μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως και Σαμοθράκης κ. Άνθιμου Ρούσσα. Η μνήμη τους τιμάται την Κυριακή του Θωμά.

Το λιμάνι της Σαμοθράκης, η Καμαριώτισσα
Σήμερα…
Σήμερα η Σαμοθράκη, με το σχεδόν παρθενικό περιβάλλον της και την ήπια τουριστική υποδομή, είναι ένας από τους ωραιότερους τόπους παραθερισμού.
Επίκεντρο της τουριστικής ζωής, είναι η Καμαριώτισσα, το λιμάνι του νησιού. Πέντε χιλιόμετρα προς το κέντρο του νησιού βρίσκεται η πρωτεύουσα Χώρα, που είναι παραδοσιακός οικισμός. Ανηφορίζοντας προς τη Χώρα υπάρχει η τοποθεσία Μικρό Βουνί, όπου μετά από συστηματικές ανασκαφές βρέθηκε ο πρώτος προϊστορικός οικισμός του νησιού, που χρονολογείται γύρω στο 2000 π.Χ. αν και οι αρχαιολόγοι ανάγουν την πρώτη οίκηση του νησιού στο 4.000 π.Χ.
Στα ανατολικά του νησιού βρίσκονται τα Θέρμα, που διαθέτουν πηγές με θερμά θειούχα και ραδιούχα ιαματικά λουτρά, κατάλληλα για θεραπεία ρευματισμών, αρθριτικών, ισχυαλγιών κ.λπ.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν στις δασοσκεπείς πλαγιές του βουνού, οι καταρράκτες, που χύνονται σε μεγάλες φυσικές λεκάνες, τις λεγόμενες «βάθρες» όπου μπορεί κανείς να κολυμπήσει, απολαμβάνοντας το δροσερό νερό.
Στο νησί, υπάρχουν επίσης: ΟΤΕ, Ταχυδρομείο τράπεζες (με ΑΤΜ), ξενοδοχεία, πανσιόν, ενοικιαζόμενα δωμάτια, εστιατόρια, ταβέρνες, Κέντρο Υγείας, τουριστικά καταστήματα, ταξί, Αρχαιολογικό και Λαογραφικό Μουσείο, καθώς και εξαιρετικής ομορφιάς προκαθορισμένα μονοπάτια για τους εραστές της πεζοπορίας και της φυσιολατρίας.
Για τους καλοφαγάδες, εκτός από τα άφθονα ψάρια, συνιστώνται και τα ελευθέρας βοσκής κατσικάκια, που μαγειρεύονται με διάφορους τρόπους, αλλά και τα ωραία γλυκά κουταλιού.
Στη Σαμοθράκη οργανώνονται σημαντικά επιστημονικά συνέδρια και πολλές καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης