Στην Αγία Σοφία Τραπεζούντος

Εντυπώσεις από επίσκεψη στην Τραπεζούντα

H Αγία Σοφία Τραπεζούντος είναι μια πανέμορφη εκκλησία, χτισμένη σε ύψωμα, με μεγάλο περίβολο, καθώς υπήρξε ταφικό συγκρότημα. Στην σημερινή Τραπεζούντα, όπου όλες οι άλλες εκκλησιές έχουν μετατραπεί σε τεμένη, είναι η μόνη που δείχνει ότι κάποτε υπήρξε εδώ μια Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
Η συζήτηση για μετατροπή της Αγίας Σοφίας Τραπεζούντας σε τέμενος, έρχεται σε μια χρονική στιγμή, που θα περίμενε κανείς όχι μόνο να γίνει το αντίθετο, δηλαδή η αποκατάστασή της, -όσο είναι δυνατό-, καθώς στη μοναδική τοποθεσία που είναι χτισμένη με την αρχιτεκτονική της ομορφιά και το ταφικό συγκρότημα που την περιβάλλει, αποτελεί ιστορία, αλλά πρέπει να ανοίξει ο 

δρόμος για την αποκατάσταση της Θεοσκεπάστου όπου γινόταν οι στέψεις, του Αγίου Ευγενίου, της Αγία Άννας και άλλων.

Σήμερα, που η Τουρκία δείχνει να ανακτά την αυτοπεποίθησή της, που κάνει βήματα σε πολλούς τομείς, δεν δικαιολογείται πια να μετατρέπει σε τεμένη ναούς. Δηλαδή τα τεμένη δεν έχουν ιδιαίτερο τρόπο χτισίματος; Αρκούνται σε γραμμές «βυζαντινές»; Πώς θα διαμορφώσει έτσι ο μουσουλμανικός κόσμος την δική του αρχιτεκτονική αισθητική, την συμβατή με την δική του κουλτούρα; Στη γη της σημερινής Τουρκίας «φιλοξενήθηκαν» -όπως λένε οι ταξιδιωτικοί οδηγοί της-, πολλοί πολιτισμοί, όπως των Χετταίων, αλλά και των Ιώνων, των Αχαιών, των Δωριέων και στη συνέχεια των Βυζαντινών. Τι σημασία έχει να «φιλοξενώ στη γη μου», χωρίς μάλιστα να έχω ρωτηθεί, έναν πολιτισμό και να μην γεύομαι από το πνεύμα του. Εδώ είναι το πρόβλημα της σημερινής Τουρκίας. Δεν διαλέγεται με άλλους πολιτισμούς. Έτσι κλείνει τα μάτια σε φαινόμενα όπως η ζήτηση που έχει η Αγία Γραφή στους πολίτες της και στο ότι ακόμη και σήμερα στον Πόντο χορεύουν τον «Χορό» και γιορτάζουν στα Παρχάρια. Μιλούν την Ποντιακή και συρρέουν στην Παναγία τη Σουμελά πλήθος νέοι μουσουλμάνοι, γιατί άραγε; 
Στην Τραπεζούντα ο ζωτικός χώρος είναι μικρός για οικιστική δραστηριότητα. Ανάμεσα στον Εύξινο Πόντο και τα Ποντιακά Όρη, οι παλιοί κάτοικοι είχαν χτίζει τα σπίτια τους αμφιθεατρικά , από την θάλασσα προς το βουνό. Σήμερα τα σπίτια αυτά, όσα έχουν μείνει, έχουν αρχιτεκτονικό στυλ, αποτελούν νεότερο πολιτισμό και μέγιστη αντίθεση με τις πανομοιότυπες άθλιες πολυκατοικίες των 13 και πλέον ορόφων, που στοιβάζουν με επισφάλεια τους νεοφερμένους κατοίκους της πόλης. Αν περπατήσει κανείς στα ενδότερα της πόλης, βρίσκει εκκλησιές που δεν μπορείς να μπεις γιατί κάποιο παζάρι έχει ενσωματωθεί στην είσοδο ή και κάποια οικία. Γυρνάς γύρω –γύρω και άνοιγμα κανένα, στους κατακαμένους τοίχους. Σε πιάνει ρίγος. Όπως ρίγος σε πιάνει, όταν συναντάς τα αρχοντικά που η αρχιτεκτονική τους και η ηλικία τους προδίδει τον κτήτορα. Τόσος πλούτος πώς άλλαξε χέρια; Και με τι τρόπο!
Κανείς δεν νομιμοποιείται για το έγκλημα αυτό, αλλά δεν μπορούμε να χρεώνουμε στη σημερινή γενιά τα παλιά λάθη.
Περιμένει όμως κανείς να υπάρξει μια συνειδητοποίηση και όπως στο Ορτά μαχαλέ (μια ανέπαφη συνοικία από το χρόνο με σπίτια Ελλήνων), οι κάτοικοι φυλάσσουν την καμπάνα στο σχολείο που είναι χτισμένο ακριβώς απέναντι από την κατακαμένη εκκλησιά του χωριού, τον Άγιο Μιχαήλ, γιατί όπως λένε θα την ανακαινίσουν, έτσι θα πρέπει να αποσυμπιέσουν και τις άλλες πολιτισμικές δυνάμεις και δεν έχουν τίποτε πια να χάσουν. Η αστική τάξη, που τόσο διακαώς θέλανε να αποκτήσουν, υφίσταται και είναι τουρκική. Για να γεννηθεί αυτή η τάξη, θυσιάστηκαν γηγενείς πληθυσμοί, χάθηκε βίαια το ελληνικό στοιχείο. Αλλά, η αστική τάξη έχει και υποχρεώσεις, θα πρέπει να πατήσει κάποτε στα πόδια της και όπως στα άλλα κράτη, οι αστοί φέρνουν την αλλαγή, την ανατροπή, την επανάσταση και κινούν τον πολιτισμό, ας πράξει ναι η τουρκική αστική τάξη ανάλογα, δείχνοντας την γενναιοδωρία και την αυτοπεποίθηση που ταιριάζει σε μια αστική τάξη.
Η γη που «φιλοξένησε» με την πραγματική σημασία της λέξης τον ελληνικό πολιτισμό, ποτέ δεν έχασε από αυτόν, μόνο κέρδισε. Και αν μίλαγαν οι πόλεις, θα μπορούσαν να υπερασπιστούν αυτούς, που τους έδωσαν αίγλη. Η ακμή των πόλεων του Ευξείνου Πόντου και της Μικρασίας, συνέπεσε με την ακμή του ελληνικού πολιτισμού εκεί.
Μετά από τόση βία και φόβο, τόσες φωτιές και σφαγές, ακούει κανείς ακόμη ελληνικά στο Μεϊντάνι, την πλατεία της Τραπεζούντας, που κοσμείται από βασικά ελληνικά κτίσματα. Μπαίνεις στα μαγαζιά και μόλις ακούσον ελληνικά, απαντούν Ποντιακά και λένε «αούτος πα Πόντιος εν, και κατατσεύ’ ελληνικά». Ζητάς «φουντούκια» που παράγονται εκεί και σου λένε «λευκοκάρια»! δηλαδή «λευκοκάρυδα»! Από παντού πλησιάζουν και λένε «ας ην Ελλάδα είστε;» «κι εγώ ας ην Τόνια είμαι πα!» (Τόνια= περιοχή τελευταίων ελληνόφωνων)
Αν η Τουρκία πιστεύει στον εαυτό της, αν τα έχει βρει με τον εαυτό της και το μέλλον της, ας δείξει αυτή την αυτοπεποίθηση, όχι με φραστικά αυτοπαινέματα στους ταξιδιωτικούς οδηγούς για τα «τουρκικά φύλα που έκτισαν την Τραπεζούντα το 2000 π.χ.»!!!, αλλά ας ελευθερώσει τον αυτοπροσδιορισμό, κι ας δεχθεί την πραγματικότητα. Ας δώσει την ευκαιρία αυτοπροσδιορισμού στο λαό της κι ας αντέξει την σύγκριση των πολιτισμών, την διαπολιτισμικότητα. Και τότε είναι σίγουρο ότι θ’ανοίξουν εκκλησιές και σχολεία και πάλι. Οι Πόντιοι είναι εκεί. Μπορεί ν’αλλάξαν ονόματα και ο Γιάννης να λέγεται Γιουσούφ, αλλά μέσα στου σπίτι του η μάνα κι η γυναίκα του τον φωνάζουν Γιάννη και πάλι. Με τα ντουφέκια στα μαξιλάρια κοιμούνται αυτοί οι άνθρωποι κι ας αγνοεί η Ελλάδα την ύπαρξή τους, κι ας μην πολεμάει γι’ αυτούς και το δράμα τους. Μια εκδρομή στην Τραπεζούντα αρκεί για να δείξει ότι: «Η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο…»