Άρθρο για την παιδική κακοποίηση-Οδηγίες για παιδιά και γονείς

του Άγγελου Καραμάνη
Γιατρού, Σύμβουλου Διεθνών Σχέσεων του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων
Όλο και πιο συχνά βγαίνουν στη δημοσιότητα περιστατικά παιδικής κακοποίησης.
Είναι βέβαιο ότι οι περιπτώσεις άσκησης σωματικής, ψυχολογικής ή σεξουαλικής βίας σε παιδιά, δεν είναι τόσο σπάνιες όσο (θέλουμε να) νομίζουμε.
Το άρθρο που ακολουθεί αναφέρεται σ’ αυτό το φαινόμενο και προτείνει τρόπους για να προφυλάξουμε τα παιδιά μας από την κακοποίηση κάθε μορφής.ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Συχνά τα παιδιά μας βρίσκονται αντιμέτωπα με καταστάσεις που μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξή τους, την ασφάλειά τους και ολόκληρη τη ζωή τους. Ως γονείς καταβάλλουμε κάθε προσπάθεια να τα εκπαιδεύσουμε, να τα καθοδηγήσουμε και να τα προετοιμάσουμε έτσι, ώστε να είναι σε θέση να παίρνουν τις καλύτερες αποφάσεις που τα αφορούν. Μερικά θέματα είναι αρκετά εύκολο να τα συζητήσουμε με τα παιδιά μας, όπως οι βαθμοί τους στο σχολείο, οι διάφορες δραστηριότητές τους, οι φίλοι τους και αρκετά άλλα καθημερινά ζητήματα. Άλλα θέματα είναι πιο δύσκολο να τα συζητήσουμε, μεταξύ των οποίων είναι και η κακοποίησή τους, ιδιαίτερα η σεξουαλική κακοποίηση.
Όμως, παρότι η συζήτηση αυτού του θέματος με τα παιδιά μας είναι μια δύσκολη υπόθεση, είναι πολύ σημαντική. Ίσως το σπουδαιότερο μέτρο που μπορούμε να πάρουμε ως γονείς, για να προστατέψουμε τα παιδιά μας από την κακοποίηση, είναι να έχουμε δημιουργήσει κλίμα ανοιχτής επικοινωνίας στην οικογένεια. Οι έρευνες δείχνουν ότι παιδιά, των οποίων οι γονείς τους μιλάνε για την αποτροπή της κακοποίησης, μπορούν να αποκρούσουν πιο αποτελεσματικά κάθε παρενόχληση.
Περισσότερα από τρία εκατομμύρια περιστατικά κακοποίησης παιδιών αναφέρονται στις ΗΠΑ κάθε χρόνο. Από αυτά οι 500.000 αφορούν σεξουαλική κακοποίηση. Στη χώρα μας δεν υπάρχουν σχετικές στατιστικές. Τα περιστατικά όμως που φθάνουν στη δημοσιότητα δείχνουν ότι ο κίνδυνος δεν είναι αμελητέος.
Το άρθρο αυτό έχει σκοπό να σας δώσει χρήσιμες πληροφορίες και τρόπους που θα σας βοηθήσουν να μάθετε στα παιδιά σας πώς να προστατεύονται από τέτοιους κινδύνους. Χωρίζεται σε δυο μέρη. Το πρώτο μέρος απευθύνεται σε σας, τους γονείς. Περιέχει πληροφορίες για την παιδική κακοποίηση και παρέχει μερικές ιδέες που θα βοηθήσουν τους γονείς να μιλήσουν με τα παιδιά τους γι’ αυτό το θέμα. Το δεύτερο μέρος περιέχει υλικό που θα πρέπει να συζητήσετε με το παιδί σας. Πριν από τη συζήτηση όμως, θα πρέπει να έχετε διαβάσει ολόκληρο το φυλλάδιο. Μπορεί να σκεφτείτε να δώσετε το φυλλάδιο στο παιδί σας να το διαβάσει μόνο του. Δεν το συνιστούμε, γιατί ένας από τους στόχους του είναι να βοηθήσει στην εγκατάσταση καλής επικοινωνίας μεταξύ των γονέων και του παιδιού πάνω σ’ αυτά τα θέματα, ώστε να ξέρει ότι μπορεί σε κάθε στιγμή να συζητήσει μαζί σας τέτοια και πιο δύσκολα ίσως θέματα.
Το άρθρο αυτό απευθύνεται και σε όσους ασχολούνται με παιδιά: εκπαιδευτικούς, γυμναστές, προπονητές, φροντιστές, στελέχη κατασκηνώσεων, βαθμοφόρους προσκόπων. Όλοι αυτοί είναι σημαντικά άτομα για το παιδί, είναι οι μεγαλύτεροι φίλοι και πολλές φορές αποτελούν πρότυπά του. Έτσι, οι δίαυλοι επικοινωνίας του παιδιού με κάποια από αυτά τα άτομα μπορεί να είναι πιο εύκολοι. Το παιδί μπορεί να τους εμπιστευτεί τέτοια σοβαρά θέματα και αυτοί θα πρέπει να είναι σε θέση, σε συνεργασία με τους γονείς, να χειριστούν περιστατικά παιδικής κακοποίησης.
ΜΕΡΟΣ 1ο
Παιδική κακοποίηση. Βασικές έννοιες
Κακοποιημένο ή παραμελημένο παιδί λέμε το παιδί που έχει υποστεί βλάβη ή έχει απειληθεί με σωματική ή ψυχική βλάβη από πράξεις ή παραλείψεις ατόμου που είναι υπεύθυνο για τη φροντίδα του. Υπάρχουν διάφορα είδη κακοποίησης: η φυσική (ή σωματική) κακοποίηση, η συναισθηματική κακοποίηση και η σεξουαλική κακοποίηση. Η παραμέληση ανηλίκου είναι μορφή κακοποίησης που συμβαίνει, όταν το άτομο που είναι υπεύθυνο για τη φροντίδα του παιδιού είναι ικανό, αλλά δεν καταφέρνει να παράσχει τα απαραίτητα, δηλαδή τροφή, ντύσιμο, στέγη ή φροντίδα και επίβλεψη. Υπάρχουν νόμοι που δίνουν τους ορισμούς και προβλέπουν ποινές για την παιδική κακοποίηση και την παιδική παραμέληση.
Οι καταστάσεις αυτές είναι σοβαρά προβλήματα για την κοινωνία μας και οι περιπτώσεις που αναφέρονται στις αρχές αυξάνουν χρόνο με το χρόνο. Γι’ αυτό παρακάτω αναφέρουμε αναλυτικότερα μερικά στοιχεία για κάθε μορφή κακοποίησης.
Παραμέληση
Ένα παιδί θεωρείται παραμελημένο, όταν το άτομο το οποίο έχει την ευθύνη της φροντίδας του δεν του δίνει τροφή, ρούχα, στέγη, ιατρική φροντίδα, εκπαίδευση και επίβλεψη. Όταν αυτές οι βασικές ανάγκες του παιδιού δεν ικανοποιούνται σκόπιμα, όχι επειδή οι γονείς ή οι κηδεμόνες είναι φτωχοί, τότε θεωρείται ότι το παιδί παραμελείται. Συχνά οι γονείς είναι τόσο απορροφημένοι με την ικανοποίηση των δικών τους αναγκών, ώστε δεν αντιλαμβάνονται τις ανάγκες του παιδιού τους και δε συνειδητοποιούν ότι το παραμελούν.
Φυσική κακοποίηση
Φυσική κακοποίηση είναι ο σκόπιμος τραυματισμός του παιδιού από το άτομο που έχει επιφορτισθεί με τη φροντίδα του. Η φυσική κακοποίηση συχνά προκαλείται από αδικαιολόγητη τιμωρία ή από τιμωρία που είναι πολύ βαριά για το παιδί. Μερικές φορές είναι το αποτέλεσμα της αντίδρασης του κηδεμόνα στο στρες. Η μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ από τον κηδεμόνα ευθύνεται σε αρκετές περιπτώσεις για την κακοποίηση του παιδιού.
Οι κακώσεις από τη φυσική κακοποίηση μπορεί να περιλαμβάνουν μώλωπες, κατάγματα, εγκαύματα και εκδορές. Τα παιδιά, κατά τις συνηθισμένες δραστηριότητές τους, συχνά υφίστανται μικροτραυματισμούς, συνήθως στις κνήμες, τα γόνατα και τους αγκώνες. Όταν οι κακώσεις είναι σε άλλα σημεία του σώματος, όπως η κοιλιά ή η πλάτη και δεν μοιάζουν με τις συνηθισμένες παιδικές κακώσεις, τότε είναι πιθανό να έχει συμβεί κακοποίηση.
Η φυσική κακοποίηση συμβαίνει σε παιδιά όλων των ηλικιών, όμως στις ηλικίες 12-17 είναι συχνότερη. Αυτό είναι πιθανώς το αποτέλεσμα των αυξανόμενων αντιθέσεων και συγκρούσεων μεταξύ γονέων και παιδιών, καθώς αυτά γίνονται περισσότερο ανεξάρτητα.
Συναισθηματική κακοποίηση
Η συναισθηματική κακοποίηση είναι δυσκολότερο να αναγνωριστεί, είναι όμως το ίδιο επιβλαβής για το παιδί, όσο και οι άλλες μορφές κακοποίησης. Η συναισθηματική κακοποίηση καταστρέφει στο παιδί το αίσθημα της αυτοεκτίμησης και σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει και στην ανάπτυξη ψυχολογικών προβλημάτων και διαταραχών στην ομιλία. Ένα παιδί δέχεται συναισθηματική κακοποίηση, όταν συνεχώς γελοιοποιείται, απορρίπτεται, κατηγορείται ή συγκρίνεται υποτιμητικά με τα αδέλφια του ή με άλλα παιδιά.
Οι υπερβολικές προσδοκίες από το παιδί στον σχολικό, αθλητικό, ακαδημαϊκό ή σε άλλο τομέα είναι μια συνηθισμένη αιτία συναισθηματικής κακοποίησης από τους γονείς ή από άλλους ενήλικες. Όταν το παιδί δεν μπορεί να ανταποκριθεί σ’ αυτές τις απαιτήσεις, αισθάνεται ότι είναι άχρηστο και ανίκανο.
Σεξουαλική κακοποίηση
Όταν ένας ενήλικας ή ένα άλλο παιδί χρησιμοποιεί την επιβολή του ή τη δύναμή του πάνω στο παιδί, για να το εμπλέξει σε σεξουαλικές πράξεις, θεωρείται σεξουαλική κακοποίηση και το άτομο αυτό λέγεται «παρενοχλών» ή «σάτυρος». Ο δράστης μπορεί να χρησιμοποιεί κόλπα, δώρα, απειλές ή τη δύναμή του προκειμένου να αναγκάσει το παιδί να συμμετάσχει στις σεξουαλικές πράξεις. Η σεξουαλική κακοποίηση περιλαμβάνει κάθε ενέργεια που γίνεται για τη σεξουαλική ικανοποίηση του σάτυρου, αρχίζοντας από την απλή έκθεση των γεννητικών οργάνων (επιδειξιομανία), την παρατήρηση σεξουαλικών οργάνων ή σεξουαλικών πράξεων άλλων ατόμων (οφθαλμολαγνεία), μέχρι θωπεία και βιασμό.
Υπάρχουν μελέτες (στις Η.Π.Α.) που δείχνουν ότι:
· Σεξουαλική κακοποίηση υφίσταται το 25% των κοριτσιών και το 14% των αγοριών, μέχρι να συμπληρώσουν τα 18 τους χρόνια.
· Τα παιδιά μπορεί να κακοποιηθούν σεξουαλικά σε κάθε ηλικία, συχνότερα όμως αυτό συμβαίνει στις ηλικίες μεταξύ 7 και 13 ετών!
· Τα παιδιά είναι πιθανότερο να παρενοχληθούν από κάποιον που γνωρίζουν και εμπιστεύονται!
· Το 80-90% των σεξουαλικά κακοποιημένων αγοριών κακοποιούνται από γνωστούς αλλά όχι συγγενείς.
· Γυναίκες κακοποιούν σεξουαλικά το 20% των κακοποιημένων αγοριών ηλικίας κάτω των 14 ετών.
· Πολύ λίγα από τα παιδιά που κακοποιήθηκαν σεξουαλικά αναφέρουν το περιστατικό σε κάποιον. Συνήθως τους έχουν πει να το κρατήσουν μυστικό και χρησιμοποιούν γι’ αυτό υποσχέσεις, δώρα, απειλές ή και φυσική δύναμη.
· Τα παιδιά μπορεί να αισθάνονται υπεύθυνα για την κακοποίηση και να φοβούνται ότι οι γονείς τους θα αντιδράσουν με θυμό, αν το μάθουν.
Τα αγόρια ηλικίας 12-17 ετών διατρέχουν ιδιαίτερα αυξημένο κίνδυνο για σεξουαλική κακοποίηση. Οι ορμονικές και σωματικές αλλαγές που συμβαίνουν κατά την εφηβεία, η φυσιολογική περιέργειά τους για τα νέα χαρακτηριστικά του σώματός τους και οι αλλαγές στη συναισθηματικότητά τους τα κάνουν εύκολους στόχους για τους σάτυρους. Η επιθυμία τους να δείξουν ανεξαρτησία από τους γονείς τους, φυσιολογικό χαρακτηριστικό της ηλικίας τους, αυξάνει τον κίνδυνο. Επιπλέον, όλα αυτά τα χαρακτηριστικά αποθαρρύνουν τα παιδιά από το να ζητήσουν βοήθεια από τους γονείς τους σε περίπτωση που αντιμετωπίσουν τέτοιο κίνδυνο.
Σεξουαλική παρενόχληση από συνομήλικους
Περίπου το ένα τρίτο των σεξουαλικών παρενοχλήσεων προέρχεται από άλλα παιδιά. Αν το παιδί σας μιλάει για παρέες με σεξουαλικές δραστηριότητες ή για ανάρμοστη, παραπειστική, πιεστική ή εξαναγκαστική συμπεριφορά από άλλα παιδιά για σεξουαλικές πράξεις, αυτά είναι μορφές σεξουαλικής παρενόχλησης και θα πρέπει να κινηθείτε, για να τα σταματήσετε. Αυτό το είδος της κακής σεξουαλικής συμπεριφοράς είναι σοβαρό και δε θα πρέπει να παραγνωρίζεται.
Παιδιά που παρενοχλούν άλλα παιδιά χρειάζονται επαγγελματική βοήθεια. Είναι πιθανότερο να βοηθηθούν, αν θεραπευτούν ως παιδιά, παρά αν ως ενήλικες συνεχίσουν να παρενοχλούν παιδιά.
Οι γονείς και οι ενήλικες που εργάζονται με παιδιά θα πρέπει να μπορούν να διακρίνουν τη σεξουαλική συμπεριφορά που είναι μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης του παιδιού και αυτής που αποτελεί παρενόχληση και κακοποίηση. Αν αντιληφθείτε ότι το παιδί σας παρουσιάζει μια συμπεριφορά που δεν είναι παρενοχλητική, αλλά δε σας αρέσει, εκμεταλλευτείτε την ευκαιρία να συζητήσετε μαζί του το θέμα και να το βοηθήσετε να καταλάβει γιατί δε συμφωνείτε.
Σημεία σεξουαλικής κακοποίησης
Η πιο σίγουρη ένδειξη ότι ένα παιδί έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά είναι η δική του αφήγηση. Όμως, επειδή πολλές φορές τα παιδιά δεν αναφέρουν την κακοποίησή τους, οι γονείς θα πρέπει να ανησυχήσουν, αν παρατηρήσουν κάτι από τα παρακάτω:
· Υπονοούμενα, έμμεσα μηνύματα: Άρνηση του παιδιού να πάει στο σπίτι ενός φίλου του ή ενός συγγενή, χωρίς προφανή λόγο, για παράδειγμα: «Απλά δεν τον γουστάρω πια»
· Προκλητική σεξουαλική συμπεριφορά: Συμπεριφέρεται σεξουαλικά όπως οι ενήλικες, ή χρησιμοποιεί σεξουαλικό λεξιλόγιο που δεν αναμένεται για την ηλικία του.
· Φυσικά συμπτώματα: Ερεθισμός της γεννητικής ή πρωκτικής περιοχής.
Μπορεί επίσης να παρουσιαστούν σημεία που δείχνουν ότι το παιδί είναι αναστατωμένο. Αν τα παρατηρήσουμε και δούμε ότι συνεχίζονται για περισσότερες από μερικές μέρες, πιθανότατα σημαίνει ότι το παιδί έχει κάποιο σημαντικό πρόβλημα και χρειάζεται τη δική μας βοήθεια και υποστήριξη. Η σεξουαλική κακοποίηση μπορεί να είναι μέσα στις πιθανές αιτίες αυτών των συμπτωμάτων.
· Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά: Σκόπιμοι αυτοτραυματισμοί, χρήση αλκοόλ ή άλλων ουσιών, τάσεις φυγής, απόπειρα αυτοκτονίας, απρόσεκτη και παράτολμη σεξουαλική συμπεριφορά.
· Δυστυχία: Αδικαιολόγητη ανησυχία και κλάματα, διαταραχές του ύπνου ή ανορεξία.
· Παλιμπαιδισμός: Συμπεριφορά μικρού παιδιού, θηλασμός του δακτύλου ή βρέξιμο του κρεβατιού.
· Δυσκολίες στο σχολείο: Ξαφνική μείωση των σχολικών βαθμών, προβλήματα συμπεριφοράς ή σκασιαρχείο.
Για να προλάβουμε την παιδική κακοποίηση
Με εξαίρεση τη σεξουαλική κακοποίηση των αγοριών, τα περισσότερα περιστατικά κακοποίησης παιδιών συμβαίνουν μέσα στις οικογένειες. Οι προσπάθειες για πρόληψη της συναισθηματικής και της φυσικής κακοποίησης πρωταρχικά σκοπεύουν στο να βοηθήσουμε τους ενήλικες - πολλές φορές τους γονείς - να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους.
Αρκετές περιπτώσεις φυσικής και συναισθηματικής κακοποίησης οφείλονται στην αντίδραση των γονέων στο στρες που έχουν στην καθημερινή ζωή τους. Όταν μάθουμε να αναγνωρίζουμε αυτό το στρες και να κάνουμε ένα διάλειμμα, όταν η ψυχολογική πίεση αυξάνεται, μπορούμε να αποφύγουμε να κακοποιούμε εκείνους που αγαπάμε. Παρακάτω υπάρχει ένας πίνακας που δίνει διεξόδους για γονείς που βρίσκονται σε κατάσταση υπερέντασης, ώστε να αποφύγουν την κακοποίηση των παιδιών τους.
Επιπλέον, οι γονείς και όσοι άλλοι αναλαμβάνουν τη φροντίδα παιδιών θα πρέπει να σκεφτούν και να απαντήσουν στις παρακάτω ερωτήσεις, που αφορούν τις μεθόδους που χρησιμοποιούν για την εφαρμογή της πειθαρχίας:
· Ο σκοπός της τιμωρίας είναι να εκπαιδεύσει το παιδί ή να εκτονώσει το θυμό του γονέα;
· Το παιδί είναι σε θέση να καταλάβει τη σχέση της συμπεριφοράς του με την τιμωρία;
· Είναι η τιμωρία κατάλληλη και μέσα στα όρια της επιθυμητής πειθαρχίας;
· Υπάρχει κάποια ηπιότερη, αλλά εξίσου αποτελεσματική τιμωρία;
· Μήπως η τιμωρία είναι εξευτελιστική, σκληρή ή πέρα από τα όρια που το παιδί μπορεί να αντέξει;
· Αν χρησιμοποιείται σωματική βία, γίνεται με προσοχή, ώστε να αποφευχθεί ο τραυματισμός του παιδιού;
Αυτές οι ερωτήσεις μπορούν να μας βοηθήσουν να καθορίσουμε τα όρια μεταξύ της αποδεκτής επιβολής πειθαρχίας και της κακοποίησης. Άλλες μορφές παιδικής κακοποίησης μέσα στην οικογένεια είναι πολύ πιο πολύπλοκες και η αντιμετώπισή τους χρειάζεται επαγγελματική βοήθεια.
ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΕΤΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΑΣ
Την επόμενη φορά που τα μαζεμένα καθημερινά προβλήματα σας έχουν φέρει στο σημείο να ξεσπάσετε, ΣΤΑΜΑΤΗΣΤΕ. Κάντε κάποια από τα παρακάτω. Θα αισθανθείτε καλύτερα και ... θα νοιώσει καλύτερα και το παιδί σας:
· Πάρτε μια βαθιά αναπνοή. Και μια δεύτερη. Μετά θυμηθείτε ότι εσείς είστε ο ενήλικας.
· Κλείστε τα μάτια σας και φανταστείτε ότι ακούτε αυτά που το παιδί σας πρόκειται ν’ ακούσει.
· Πιέστε τα χείλη σας και μετρείστε από μέσα σας μέχρι το δέκα, ή, ακόμη καλύτερα, μέχρι το είκοσι.
· Βάλτε το παιδί σας να καθίσει σε μια καρέκλα «για τιμωρία» (Θυμηθείτε τον κανόνα: ένα λεπτό τιμωρίας για κάθε χρόνο ηλικίας του παιδιού)
· Καθίστε κι εσείς στην καρέκλα. Αναλογιστείτε την αιτία του θυμού σας. Είναι το παιδί ή μήπως το παιδί είναι ο εύκολος στόχος του θυμού σας;
· Τηλεφωνείστε σε κάποιον φίλο –η.
· Αν υπάρχει κάποιος άλλος να προσέχει το παιδί, πάτε μια βόλτα.
· Πλύνετε το πρόσωπό σας με κρύο νερό.
· Βάλτε μουσική. Ή τραγουδήστε.
· Πάρτε χαρτί και μολύβι και γράψτε όσες λέξεις σας έρχονται στο μυαλό. Φυλάξτε τη λίστα.
Ελάχιστοι γονείς κακοποιούν σκόπιμα τα παιδιά τους. Όταν καθυστερήσουν λίγο την τιμωρία, προκειμένου να ελέγξουν τον εαυτό τους, τότε κερδίζουν και οι ίδιοι και τα παιδιά.
Πώς να μιλήσετε με το παιδί σας για τη σεξουαλική κακοποίηση
Μερικοί γονείς θεωρούν πολύ δύσκολο, έως και ακατόρθωτο να καθίσουν και να συζητήσουν με το παιδί τους ένα τέτοιο θέμα. Αυτή η απροθυμία μάλιστα φαίνεται να αυξάνει, καθώς αυξάνει η ηλικία του παιδιού. Το δεύτερο μέρος του φυλλαδίου έχει σκοπό να σας δώσει θέματα που θα σας διευκολύνουν σ’ αυτή την κουβέντα.
Να και μερικά «μυστικά» που θα βοηθήσουν μια τέτοια συζήτηση:
· Αν νιώθετε άβολα συζητώντας μαζί του για τη σεξουαλική κακοποίηση, παραδεχτείτε το. Αν προσπαθείτε να του το κρύψετε, το παιδί θα καταλάβει ότι κάτι συμβαίνει και είναι πιθανό να παρερμηνεύσει αυτή τη δυσκολία σας. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε φράσεις όπως: «Δε νιώθω ευχάριστα να συζητάω ένα τέτοιο θέμα μαζί σου, γιατί δε θέλω να σκέφτομαι ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί σε σένα. Επειδή όμως καθένας μας μπορεί να βρεθεί σε μια δύσκολη κατάσταση, θα ήθελα να γνωρίζεις να την αντιμετωπίσεις και να έρθεις σε μένα να το συζητήσουμε. Είναι πολύ σημαντικό να μπορούμε να κουβεντιάζουμε οποτεδήποτε έχεις κάποια ερώτηση να μου κάνεις ή όποτε κάποιος θελήσει να σου κάνει κακό».
· Τα παιδιά της ηλικίας αυτής αναπτύσσουν περιέργεια για τη δική τους σεξουαλικότητα και χρειάζονται τη γονική βοήθεια, για να καθορίσουν ποια συμπεριφορά είναι φυσιολογική και ποια όχι. Χρειάζονται να έχουν την ευχέρεια να ρωτούν για τις σχέσεις τους και τα αισθήματά τους. Αόριστες προειδοποιήσεις όπως: «αυτό είναι καλό» ή «αυτό είναι κακό» δε βοηθούν. Καθετί σχετικό με τη σεξουαλικότητα είναι «παράξενο». Χρειάζονται λοιπόν περισσότερη συζήτηση με τους γονείς γι’ αυτά τα θέματα, ώστε να μπορέσουν να θέσουν τα όρια στις σχέσεις και τη συμπεριφορά τους.
· Πολλά παιδιά σ’ αυτή την ηλικία θεωρούν προτιμότερο να δείχνουν «cool», ότι δεν τρέχει τίποτα, παρά να ρωτούν και να ζητούν τη γονική βοήθεια. Το παιδί σας μπορεί να αντιδράσει έτσι, όταν του ανοίξετε συζήτηση για τη σεξουαλική κακοποίηση. Μπορεί να γελάει αδιάφορα, αμήχανα ή να αλλάζει θέμα. Μπορεί να σας πει ότι ήδη γνωρίζει το θέμα. Δεν πειράζει. Το κύριο σημείο που θέλουμε να του περάσουμε είναι ότι, αν και όποτε έχει ερωτήσεις ή προβλήματα που δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει μόνο του, δεν έχει παρά να έρθει σ’ εμάς. Αν μας πει ότι ξέρει για τη σεξουαλική κακοποίηση, μπορούμε να του ζητήσουμε να μας πει τι ξέρει.
Σήμερα τα παιδιά της εφηβικής και της προεφηβικής ηλικίας δέχονται πολλές λανθασμένες πληροφορίες σχετικά με τη σεξουαλικότητα, τις σχέσεις και τη σεξουαλική κακοποίηση. Τραγουδιστές, τηλεοπτικοί αστέρες, πρωταγωνιστές σε σαπουνόπερες κ.λ.π. είναι τα πρότυπά τους και τους περνάνε λάθος μηνύματα. Παρ’ όλα αυτά, οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν σημαντικότατη επίδραση στη ζωή τους.
Όταν ένα παιδί σας μιλάει για κακοποίηση...
Αν ένα παιδί πέσει θύμα κακοποίησης, η πρώτη σας αντίδραση μπορεί να το επηρεάσει σημαντικά και να το βοηθήσει να ξεπεράσει πιο εύκολα τη δοκιμασία αυτή. Οι ακόλουθες οδηγίες μπορεί να σας βοηθήσουν:
· Μην πανικοβάλλεστε και μην αντιδράτε υπερβολικά σ’ αυτά που σας λέει το παιδί σας.
· Μην κατακρίνετε το παιδί σας και μην του λέτε ότι δεν κατάλαβε τι ακριβώς έγινε.
· Σεβαστείτε την προσωπικότητα και την ιδιωτικότητα του παιδιού. Πηγαίνετέ το για να μιλήσετε σ’ ένα ήσυχο μέρος, όπου δε σας ακούει και δε θα σας διακόψει κανείς.
· Βεβαιώστε το παιδί ότι δε φταίει αυτό για ό,τι συνέβη. Πείτε του πόσο σημαντικό είναι που σας ανέφερε το γεγονός και ότι θα βοηθήσετε να μην ξανασυμβεί κάτι τέτοιο.
· Ενθαρρύνετέ το να καταγγείλει στις αρχές το γεγονός, αλλά προσπαθήστε να αποφύγετε επανειλημμένες καταθέσεις που είναι δυσάρεστες και στρεσογόνες για το παιδί.
· Συμβουλευτείτε τον οικογενειακό σας γιατρό ή οργανισμούς και συλλόγους που ασχολούνται με την παιδική κακοποίηση για την ανάγκη ιατρικής ή άλλης βοήθειας προς το παιδί.
Θα πρέπει να δείχνετε πραγματικό ενδιαφέρον αλλά όχι πανικό ή θυμό, όταν ρωτάτε το παιδί σας για πιθανή σεξουαλική κακοποίηση.
Τέλος, αν το παιδί σας κακοποιηθεί σεξουαλικά, δε θα πρέπει να κατηγορείτε ούτε τον εαυτό σας ούτε το παιδί. Οι σάτυροι δεν είναι εύκολο να αναγνωριστούν. Προέρχονται από όλες τις δραστηριότητες της ζωής, από όλα τα κοινωνικοοικονομικά στρώματα. Συχνά έχουν καλή θέση, με κύρος, καλή δουλειά, πηγαίνουν στην εκκλησία και έχουν και κοινωνική δραστηριότητα. Μερικές φορές έχουν ιδιαίτερη ικανότητα να χειρίζονται τα παιδιά, δίνοντάς τους ιδιαίτερη προσοχή, δώρα ή και χρήματα. Μπορεί να ασκούν αυτές τις ικανότητές τους και στους γονείς και σε άλλους ενήλικες και έτσι αυτή η διεστραμμένη σεξουαλική συμπεριφορά τους μπορεί να εμφανίζεται ως φιλία και φροντίδα για το παιδί.
Οικογενειακές συγκεντρώσεις
Το παιδί πρέπει να νιώθει άνετα, ώστε να αναφέρει στους γονείς του κάθε ευαίσθητο πρόβλημά του ή κάποια περίεργη εμπειρία του, όπως π.χ. ότι κάποιος το πλησίασε με παράξενο τρόπο ή που το έκανε να νιώσει άβολα. Οι μελέτες λένε ότι περισσότερα από τα μισά παιδιά θύματα κακοποίησης δεν αναφέρουν το περιστατικό, γιατί είναι πολύ μπερδεμένα ή πολύ φοβισμένα για να το κάνουν.
Για να είναι σε θέση το παιδί σας να συζητήσει τέτοια θέματα, για τους φίλους του και τις σχέσεις του με τους άλλους, για όσα του αρέσουν ή όχι, για τα αισθήματά του, θα πρέπει να έχει δημιουργηθεί κατάλληλη ατμόσφαιρα και να διατηρείται ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας μεταξύ των μελών της οικογένειας. Ένας καλός τρόπος για να καλλιεργείται αυτή η ατμόσφαιρα είναι οι οικογενειακές συναντήσεις και συζητήσεις, που μπορεί να πραγματοποιούνται σε κάποιες ευκαιρίες, όπως στο οικογενειακό τραπέζι κάθε μεσημέρι, κάθε βράδυ, κάθε Κυριακή κ.λ.π.
ΜΕΡΟΣ 2ο
Για να ενημερωθούν τα παιδιά
Μέρος από τον
ΠΙΝΑΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
Αν αισθανθείς απειλή έχεις το δικαίωμα:
· Να εμπιστευτείς αυτό που σου λέει το ένστικτό σου και τα αισθήματά σου.
· Να πεις «όχι» σε κάθε ανεπιθύμητη επαφή.
· Να αρνηθείς κάθε παράξενη απαίτηση των μεγάλων.
· Να μη δώσεις πληροφορίες που θα έβαζαν σε κίνδυνο την ασφάλειά σου.
· Να αρνηθείς τα δώρα.
· Να διεκδικείς την ιδιωτικότητά σου.
· Να μην προσφέρεις εξυπηρέτηση ή και να είσαι αγενής, αν η κατάσταση σου φαίνεται περίεργη ή επικίνδυνη.
· Να τρέξεις, να φωνάξεις και να κάνεις σκηνή.
· Να παλέψεις με όλες σου τις δυνάμεις, για να αποφύγεις ανεπιθύμητες εξελίξεις.
· Να φωνάξεις για βοήθεια.
Να θυμάσαι ότι αυτές είναι πράξεις αυτοπροστασίας που μπορεί να σε βοηθήσουν να αποφύγεις κάποιον κίνδυνο.
Τα τρία ΑΑΑ
Αναγνώρισε ότι κάθε άνθρωπος μπορεί να είναι κακόβουλος και πρόσεχε καταστάσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κακοποίηση.
Αντιστάσου σε εξελίξεις, στις οποίες σε οδηγεί κάποιος, ώστε να μην υποστείς κακοποίηση.
Ανάφερε κάθε σεξουαλική παρενόχληση ή απόπειρα παρενόχλησης και κακοποίησης στους γονείς σου ή σε άλλους ενήλικες που εμπιστεύεσαι.
Σημείωση για τους γονείς: Οι παραπάνω πίνακες βοηθούν τα παιδιά, ιδιαίτερα όταν είναι πάνω από 10 ετών, να προσδιορίσουν τον κίνδυνο και τους δίνουν κάποιους τρόπους για να τον αντιμετωπίσουν. Πρέπει να συζητηθούν με το παιδί. Τα παρακάτω θέματα έχουν σχέση με αυτούς τους πίνακες.
ΕΣΟ ΕΤΟΙΜΟΣ ΝΑ ΒΟΗΘΑΣ και
ΕΣΟ ΕΤΟΙΜΟΣ ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΓΕΙΣ ΤΟΥΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ
Ένα παιδί πρέπει «να είναι πρόθυμο να βοηθάει κάθε άνθρωπο που το έχει ανάγκη και να είναι χρήσιμο». Η προσπάθειά σου να είσαι χρήσιμος σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να σε κάνει να βάλεις τον εαυτό σου σε κίνδυνο. Αντίθετα μάλιστα πρέπει να είσαι έτοιμος και να παίρνεις όλα τα μέτρα σου, για να μη βρεθείς σε επικίνδυνη κατάσταση.
Υπάρχουν όμως και κάποιοι άνθρωποι, οι οποίοι, αν και δε χρειάζονται βοήθεια, θα σου τη ζητήσουν, ώστε να βρουν ευκαιρία να σε πλησιάσουν και να σου κάνουν κακό. Θα πρέπει λοιπόν να γνωρίζεις καλά τους κανόνες ασφάλειας, ώστε να αναγνωρίσεις έγκαιρα καταστάσεις που μπορεί να σε βάλουν σε κίνδυνο. Για παράδειγμα:
· Μπορείς να δείξεις σε κάποιον οδηγό αυτοκινήτου το δρόμο που ψάχνει, αλλά μπορεί να είναι επικίνδυνο να μπεις μέσα στο αυτοκίνητο, για να τον πας εκεί που θέλει. Ένα παιδί ποτέ δεν πρέπει να μπαίνει σε ξένο αυτοκίνητο χωρίς την άδεια των γονέων του.
· Είναι μια καλή πράξη να βοηθήσεις κάποιον να μεταφέρει τα ψώνια στο σπίτι του, αλλά ποτέ δε θα πρέπει να μπεις μέσα στο σπίτι, εκτός αν έχεις την άδεια των γονιών σου.
· Ένα παιδί πρέπει να σέβεται και να υπακούει τους μεγαλύτερους. Πρέπει όμως να είναι και έξυπνος, ώστε να μην υπακούσει κάποιον που του λέει να κάνει κάτι που δεν του φαίνεται καλό ή που το κάνει να νιώθει άσχημα. Σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να συζητήσει με τους γονείς του το θέμα, για να ξεκαθαρίσει τις αμφιβολίες του.
Τρεις ιστορίες
1. Η ιστορία του Γιάννη
Είμαι 12 χρονών και πηγαίνω στην έκτη τάξη. Κάθε απόγευμα πηγαίνω σε ένα κέντρο παιδικής απασχόλησης και παίζω, μέχρι να γυρίσει η μαμά μου από τη δουλειά. Ένας από τους νέους που εργάζονται εκεί τον τελευταίο καιρό παίζει μαζί μου πολύ. Είναι πολύ καλός τύπος και μου υποσχέθηκε να μου μάθει πάλη. Μου είπε ότι η πάλη είναι πολύ καλό άθλημα για μένα, γιατί έχει πολλές διαφορετικές κατηγορίες στο βάρος, έτσι εγώ που είμαι μικρόσωμος θα μπορώ να παλεύω με παιδιά της ηλικίας μου. Πρέπει να παραδεχθώ ότι μου αρέσει η πάλη. Όμως είναι κάτι που με ενοχλεί. Ο τύπος που με μαθαίνει πάλη θέλει να πηγαίνω εκεί τις Κυριακές, όταν δεν είναι κανένας άλλος εκεί. Λέει ότι έτσι θα έχουμε όλο το χώρο δικό μας και θα μπορεί να μου μάθει ένα σωρό πράγματα. Θα μου άρεσε να συνεχίσω αυτά τα μαθήματα, αλλά έχω παρατηρήσει ότι, καθώς μου δείχνει πως να παλεύω, με κρατάει κάτω και μερικές φορές με πιάνει βάζοντας το χέρι του ανάμεσα στα πόδια μου. Φαίνεται να το θεωρεί αστείο, αλλά εμένα δε μου αρέσει.
§ Τι βρίσκεις επικίνδυνο σ’ αυτή την ιστορία του Γιάννη;
Ø Ανεπιθύμητο άγγιγμα σε ιδιαίτερα μέρη του σώματος.
Ø Το άγγιγμα είναι πιθανό να γίνει πιο τολμηρό, αν αφεθεί να συνεχιστεί.
Ø Η προσωπική προπόνηση την Κυριακή μπορεί να αφήνει το Γιάννη μόνο του με έναν πιθανό σάτυρο.
§ Πώς μπορείς να αντισταθείς εσύ;
Ø Ζήτησέ του να μην σε πιάνει έτσι, αλλιώς σταμάτα να παλεύεις μαζί του.
Ø Να πηγαίνεις για πάλη σε ώρες που υπάρχουν και άλλοι εκεί ή πήγαινε μαζί με τη μαμά σου, το μπαμπά σου ή κάποιον φίλο σου.
Ø Αν κατά την πάλη σε ακουμπάει μ’ αυτόν τον τρόπο φώναξε δυνατά, ώστε να σε ακούσουν όλοι: «Σταμάτα το αυτό».
§ Πώς θα αναφέρεις το περιστατικό;
Ø Πες το στον προϊστάμενό του και ζήτησε να σε προπονήσει κάποιος άλλος στην πάλη.
Ø Ζήτα από τους γονείς σου να το αναφέρουν στην αστυνομία. Αυτό που κάνει είναι σεξουαλική κακοποίηση και είναι παράνομο. Αν δε γίνει καταγγελία, είναι πολύ πιθανό αυτός να το ξανακάνει σε κάποιο άλλο παιδί.
2. Η ιστορία του Μάριου
Είμαι 13 χρονών και έχω ένα πρόβλημα με το θείο μου τον Κώστα που είναι 17 χρονών. Ο Κώστας μένει μαζί μου, όταν λείπουν οι γονείς μου. Την τελευταία φορά που έμεινε μαζί μου ενεργούσε περίεργα. Αρχικά δε με άφηνε από τα μάτια του ούτε στιγμή. Ακόμη και όταν πήγα να κάνω ένα μπάνιο επέμενε να αφήσω την πόρτα ανοιχτή. Καθώς έκανα μπάνιο, ο Κώστας τραβούσε φωτογραφίες μου στο μπάνιο. Μου είπε ότι δεν είχε φιλμ στη φωτογραφική μηχανή και το έκανε για αστείο, αλλά εγώ δεν το βρήκα καθόλου αστείο. Το βράδυ μου είπε να πάω στο κρεβάτι του για να δούμε τηλεόραση μαζί, μόνο που είχε βάλει στο βίντεο μια ταινία σεξ. Μου είπε να μην το πω σε κανέναν, γιατί τότε θα βρίσκαμε τον μπελά μας και οι δυο.
§ Το γεγονός ότι ο Κώστας είναι συγγενής του Μάριου και μόνο 17 ετών σημαίνει ότι δεν μπορεί να είναι πιθανός κίνδυνος για το Μάριο;
Ø Θυμήσου ότι καθένας μπορεί να κάνει σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση. Πολλές φορές είναι μέλη της οικογένειας ή κάποιοι, τους οποίους το παιδί γνωρίζει.
Ø Πολλοί σάτυροι έχουν αρχίσει να παρενοχλούν παιδιά από την ηλικία της εφηβείας.
§ Μήπως το γεγονός ότι ο Κώστας δεν έχει ακουμπήσει το Μάριο σημαίνει ότι δε συνέβη σεξουαλική κακοποίηση;
Ø Ο Κώστας παραβίασε την ιδιωτικότητα του Μάριου τραβώντας φωτογραφίες που ο Μάριος δεν ήθελε. Αυτό είναι μια μορφή κακοποίησης.
Ø Το να δείξει στο Μάριο πορνογραφική βιντεοταινία, είναι μορφή σεξουαλικής κακοποίησης και συνήθως είναι το προκαταρκτικό μιας σεξουαλικής επαφής.
§ Θα έβρισκε τον μπελά του ο Μάριος, αν έλεγε στους γονείς του για τον Κώστα;
Ø Δεν υπάρχει τίποτα για να κατηγορηθεί ο Μάριος. Δεν έκανε τίποτα κακό.
Ø Σε κάθε περίπτωση σεξουαλικής κακοποίησης, ο δράστης είναι υπεύθυνος.
3. Η ιστορία του Τάκη
Με λένε Τάκη. Πηγαίνω στην τρίτη Γυμνασίου και έχω πολύ καλούς βαθμούς. Αυτό σημαίνει ότι δεν είμαι χαζός. Όμως τις προάλλες συνέβη κάτι που με έκανε να νιώσω βλάκας. Κάποιοι τύποι από το σχολείο αποφάσισαν να φτιάξουν μια μυστική παρέα, όπου θα συμμετείχαν λίγα παιδιά. Θα ήταν κάτι το διασκεδαστικό, όμως, για να γίνεις μέλος, θα έπρεπε να σε προτείνει κάποιο από τα ήδη μέλη. Λοιπόν, ένας από τους φίλους μου που είχε γίνει μέλος της παρέας μου πρότεινε μια μέρα να πάω κι εγώ. Ενθουσιάστηκα, γιατί ήθελα πολύ να συμμετάσχω. Μου είπε ότι η παρέα συναντιότανε το απόγευμα σε κάποια παλιά αίθουσα του σχολείου. «Θα ξεφύγουμε και θα διασκεδάσουμε», μου είπε και μου έπιασε τον ποπό.
§ Τι νομίζεις ότι εννοούσε ο φίλος του Τάκη όταν είπε ότι «Θα ξεφύγουμε και θα διασκεδάσουμε» και του έπιασε τον ποπό;
Ø Οι μυστικές παρέες πολλές φορές χρησιμοποιούνται από ανώμαλα παιδιά, για να εκμεταλλεύονται άλλα ανυποψίαστα παιδιά.
Ø Η χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών, για να μειώσουν τις αντιστάσεις στη σεξουαλική κακοποίηση, είναι αρκετά συχνή.
§ Αν υποθέσουμε ότι ο Τάκης πήγαινε στη συνάντηση και κατέληγε να κακοποιηθεί σεξουαλικά από κάποιο άλλο παιδί, πώς νομίζεις ότι θα ένιωθε;
Ø Τα περισσότερα παιδιά νιώθουν πολύ ντροπιασμένα, όταν καταλάβουν ότι τα κορόιδεψαν. Πολλές φορές φοβούνται ότι οι άλλοι θα τους θεωρήσουν ομοφυλόφιλους, αν μάθουν ότι κακοποιήθηκαν σεξουαλικά από άλλα αγόρια.
Ø Η ντροπή μπορεί να κάνει τον Τάκη και άλλα παιδιά που βρίσκονται σε αυτή τη θέση να μην αναφέρουν την κακοποίηση.